·      İÇİNDEKİLER:

·      GİRİŞ,

·      HUKUKİ STATÜ: ESNAF KURYE İLE PLATFORM ARASINDAKİ SÖZLEŞME NİTELİĞİ,

·      HANGİ DURUMDA SÖZLEŞMENİ HAKLI OLARAK FESHEDEBİLİRSİN,

·      SÖZLEŞMENİ FESHEDERKEN NASIL BİR SÜREÇ YÜRÜTMELİSİN?

·      SONUÇ.

1.      GİRİŞ:

Günümüzde dijital platformlar üzerinden faaliyet gösteren esnaf kuryeler, işçi statüsünde olmaksızın bağımsız çalışan (freelance) veya esnaf sıfatıyla çeşitli hizmet sözleşmeleri aracılığıyla faaliyet yürütmektedir. Bu statü gereği, kurye ile platform arasında genellikle ticari nitelikte eser veya hizmet sözleşmeleri yapılmaktadır. Ancak bu sözleşme ilişkisi, çoğu zaman işçi-işveren ilişkisine benzer nitelikler taşımakta ve kuryeler çeşitli ağır koşullara maruz bırakılmaktadır.

Esnaf kuryeler, sözleşme kapsamında maruz kaldıkları haksız, tek taraflı ve ölçüsüz uygulamalar karşısında, bazı hallerde haklı nedenle sözleşmeyi feshetme hakkına sahiptir. Bu çalışmada, söz konusu haklı fesih halleri, Türk Borçlar Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde ele alınacaktır. Ayrıca haklı fesih halinde nasıl bir yol izlemeniz gerekeceği siz değerli üyelerimize açıklanacaktır.

2.      HUKUKİ STATÜ: ESNAF KURYE İLE PLATFORM ARASINDAKİ SÖZLEŞME NİTELİĞİ:

Esnaf kuryeler ile dijital platformlar arasında kurulan ilişki, genellikle hizmet sözleşmesine benzer, fakat işçi statüsünü dışlayan bir yapıdadır. Bu nedenle İş Kanunu'ndan değil, Türk Borçlar Kanunu (TBK) hükümlerinden hareketle değerlendirme yapılmalıdır. Özellikle:

- TBK m. 117 (Borçlunun temerrüdü); “Muaccel bir borcun borçlusu, alacaklının ihtarıyla temerrüde düşer. Borcun ifa edileceği gün, birlikte belirlenmiş veya sözleşmede saklı tutulan bir hakka dayanarak taraflardan biri usulüne uygun bir bildirimde bulunmak suretiyle belirlemişse, bu günün geçmesiyle; haksız fiilde fiilin işlendiği, sebepsiz zenginleşmede ise zenginleşmenin gerçekleştiği tarihte borçlu temerrüde düşmüş olur. Ancak sebepsiz zenginleşenin iyiniyetli olduğu hâllerde temerrüt için bildirim şarttır”

TBK m. 112 (Sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk); “Borç hiç veya gereği gibi ifa edilmezse borçlu, kendisine hiçbir kusurun yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe, alacaklının bundan doğan zararını gidermekle yükümlüdür.”

Daha sade bir şekilde örnekleyerek açıklamamız gerekirse, sözleşme gereği hak edişinizin geç ödenmesi veya ödenmemesi olarak açıklayabiliriz. Yapılan sözleşme her ne kadar aleyhinize düzenlenmiş olarak görünse de bu gibi hallerde haklarınızın olduğu unutulmamalıdır.

-TBK m. 420 (Haksız sözleşme şartlarının geçersizliği); “Hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan ceza koşulu geçersizdir.

İşçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname kesin olarak hükümsüzdür.

Hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur.

İkinci ve üçüncü fıkra hükümleri, destekten yoksun kalanlar ile işçinin diğer yakınlarının isteyebilecekleri dâhil, hizmet sözleşmesinden doğan bütün tazminat alacaklarına da uygulanır”

Konu maddede özellikle üzerinde durmamız gereken husus sadece hizmet sözleşmesinde hizmeti yerine getiren çalışanın aleyhine koyulan cezai koşulların geçersiz olmasıdır. Şu şekilde bu durumu açıklayabiliriz imzalamış olduğunuz sözleşmelerde sadece sizin cezai koşullara mahkûm edilmeniz konu sözleşmenin lehinize geçersiz olma ihtimalini doğuracaktır.

- TBK m. 58 (Kişilik haklarına saldırı varsa tazminat hakkı doğar); “Kişilik hakkının zedelenmesinden zarar gören, uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat adı altında bir miktar para ödenmesini isteyebilir. Hâkim, bu tazminatın ödenmesi yerine, diğer bir giderim biçimi kararlaştırabilir veya bu tazminata ekleyebilir; özellikle saldırıyı kınayan bir karar verebilir ve bu kararın yayımlanmasına hükmedebilir”

Konu madde gereği konu sözleşme sonrası kişilik haklarınızı ihlal eden; hakaret, tehdit ve küçük düşürücü hareketler vb. Davranışlar olması halinde uygun bir miktarda manevi tazminata hak kazanabilirsiniz.

3.      HANGİ DURUMDA SÖZLEŞMENİ HAKLI OLARAK FESHEDEBİLİRSİN?

·      Ödemelerin geç veya eksik yatırılması;

Eğer çalıştığın platform ödemelerini sürekli geç yapıyor veya eksik yatırıyorsa, bu senin için haklı bir fesih sebebidir. Platformun düzenli olarak ödemeleri geç yapması ya da eksik ödemesi, TBK m. 117 uyarınca temerrüt sayılabilir. Bu durumda kurye, borcun ifa edilmemesi nedeniyle haklı olarak sözleşmeyi feshedebilir.

???? Örnek: Haftalık kazancın 3.000 TL olması gerekirken 2.200 TL yatırılıyor ve itirazına rağmen düzeltilmiyor.

·      Tek taraflı şartlar değiştiriliyorsa;

Sözleşmeyi sen imzaladın ama sonra platform puan sistemini, görevleri, primleri sana sormadan değiştiriyorsa, bu da fesih sebebidir. Platformun haber vermeksizin ücretlendirme sistemini, görev dağılım algoritmasını ya da puanlama sistemini değiştirmesi, TBK m. 26 uyarınca sözleşme serbestisinin sınırlarını aşar. Bu tür keyfi uygulamalar, karşı taraf için güven sarsıcı davranış oluşturur. O halde de sözleşmeyi haklı olarak feshedebilirsiniz.

???? Örnek: Önceden 5 teslimatta 100 TL prim alırken, sistem değişiyor ve bu kaldırılıyor.

·      İş güvenliğini tehlikeye düşüren talimatlar mevcutsa;

Platform, seni kötü hava şartlarında ya da riskli bölgelere yönlendiriyor ve iptal edince puanını düşürüyorsa bu tür durumlar da, TBK m. 51 ve 58 hükümleri çerçevesinde kişinin vücut bütünlüğüne zarar tehlikesi doğuracağından haklı fesih nedenidir fesih hakkı doğurur.

???? Örnek: Kar yağışında çalışmak istemiyorsun, ama görev reddedince ceza puanı alıyorsun.

·      Aşırı yükümlülük ve ifa güçlüğü;

Sana aynı gün içinde çok sayıda teslimat veriliyor ama bu görevleri zamanında yapman mümkün değilse, sözleşmeyi bırakma hakkın vardır. Esnaf kurye, makul sınırların dışında çalışma saatlerine zorlanıyorsa veya belirli bir süre içinde yetişmesi mümkün olmayan sayıda görev veriliyorsa, bu durum TBK m. 138 kapsamında "ifa imkânsızlığına yakın ifa güçlüğü" oluşturur ve fesih sebebidir.

???? Örnek: Günde 20 teslimat veriliyor, yetiştiremiyorsun ama sistem seni düşük puanla cezalandırıyor.

·      Mobbing, hakaret ve kötü muamele yapılması hallerinde;

Müşteriler, çağrı merkezi ya da yetkililer seni aşağılıyor, tehdit ediyor ya da sana karşı kötü davranıyor ve bu durum çözülemiyorsa sözleşmeyi feshedebilirsin. TBK m. 58 uyarınca, bu tür davranışlar da haklı fesih gerekçesi oluşturur.

???? Örnek: Müşteri seni tehdit etti, destek hattı “Boşver” deyip olayı kapattı.

4.      SÖZLEŞMENİ FESHEDERKEN NASIL BİR SÜREÇ YÜRÜTMELİSİN?

1.      Yazılı bildirim yap. (E-posta ya da sistem içinden “destek” talebi açabilirsin.)

2.      Neden feshettiğini açıkça yaz.

Örnek: “Tarafıma sürekli geç ödeme yapılması nedeniyle sözleşmeyi feshediyorum.”

3.      Delil topla.

a.      Eksik ödeme dekontları

b.      Mesaj ekran görüntüleri

c.      Görev geçmişi kayıtları vb.

4.      Sözleşmede “ceza ödersin” maddesi varsa: Korkma.

Bu cezalar, haklı fesih varsa geçersizdir. Kanunen haklı olanın ceza ödemesi gerekmez.

Haklı fesih halinde;

- Cezai şart uygulanamaz, zira TBK m. 420 gereği haksız şartlar geçersizdir,

- Platformun tazminat talep etmesi mümkün değildir,

- Esnaf kurye, hizmeti keserek yükümlülüklerini sona erdirir.

5.      SONUÇ;

Esnaf kuryelerin dijital platformlar ile olan ilişkisi, her ne kadar iş ilişkisi niteliğinde olmasa da, ekonomik bağımlılık ve yönetsel denetim sebebiyle iş ilişkisinin birçok özelliğini taşımaktadır. Bu yönüyle esnaf kuryelerin uğradığı haksızlıklar karşısında haklı nedenle sözleşme feshi hukuken mümkündür ve TBK’da yer alan genel hükümler çerçevesinde korunmaktadır.

Uygulamada, sözleşmelerdeki ağır ve tek taraflı hükümlerin geçersiz sayılması, cezai şartların iptali ve güven ilişkisinin zedelenmesine karşı alınacak önlemler açısından yargı denetimi büyük önem taşımaktadır.

Motorlu Kurye İşçileri Derneği Hukuk Danışmanlığı

[Av. Burak KARTAL – av.burakkartal@gmail.com]